NFT(Non-Fungible Token)'lerin Türkçe karşılığı ile ilgili herkesin uzlaştığı bir terim henüz tam olarak net olmasa da, daha kolay anlaşılması için, bir öneri olarak ‘takas edilemez marka’ terimini kullanmak isteriz. Buradaki "marka" kelimesi bizim bildiğimiz marka (brand) anlamında değil bir zamanlar çay ocaklarında dağıtılan para yerine de geçen markalar gibi markalardır. Türkçe'mizdeki marka kelimesinin, İngilizce'deki "token" kelimesinin anlamını bu bağlamda çok iyi karşıladığını düşünüyoruz. Daha detaylı okumak isterseniz bir önceki MasterClass II. Bölüm yazımıza göz atabilirsiniz.
Buna ek olarak bir de Fungible Token dediğimiz ‘takas edilebilir markalar’ vardır. İkisini de bu yazıyla birlikte açıklıyor olacağız.
NFT metaverse ekosisteminin vazgeçilmez bir parçasıdır. Neden çok önemlidir?
Eğer NFT ve metaverse’ler şeklinde bir arama yaparsanız bu konuda hakkında yazılmış bir çok içerik bulabilirsiniz. Bu iki kelime sıklıkla bir arada kullanılırlar çünkü NFT, metaverse dünyasında arzu edilen deneyimlerin yaratılmasında büyük rol oynar. Metaverse dünyalarına taşınıyorsak, bu durumda hayatlarımızın bir kısmı da taşınıyor olacak. Bu demektir ki metaverse dünyalarında sahip olduğumuz dijital varlıkları da, aynı gerçek hayatlarımızda olduğu gibi yönetebilmeliyiz, öyle değil mi? Örnek olarak bir emlak satın aldığınızda, mülkiyet için notere tasdike gideriz, o zaman metaverse’de de arsa sahipliği için bir noter sistemine ihtiyacımız vardır. İşte bu NFT’ler yoluyla gerçekleşir.
Dolayısıyla NFT’ler bizim metaverse’ü bir kiracı olarak değil de ev sahibi olarak kullanabilmemize olanak verir. Bu neden önemlidir?
Öncelikle bildiğiniz gibi paylaştığınız Instagram gönderilerinin sahibi Meta (Eski Facebook) şirketidir. Siz bu gönderilerde, fotoğrafları kendiniz bile çekmiş olsanız bir hak iddia edemezsiniz. Meta’daki gönderiler için onlardan bir telif hakkı ya da ücret talep edemezsiniz. Ancak NFT ile ürettiğiniz dijital varlıkların sahibi siz olursunuz. NFT’ler blokzincir ağlarına kayıt edilirler. Bu kayıt sayesinde, NFT’nin sahibinin kim olduğu, bakmak isteyen herkese açıktır. Bu sayede de alınıp satılabilir ve üzerinde bir ekonomi oluşabilir. Bu yüzden çok çok önemlidir.
Twitter, profil fotoğrafı olarak koyduğunuz fotoğrafın NFT’si size ait ise, bunu blokzincir ağlarına bakıp doğrulayabiliyor.
Ve profilinize, fotoğrafın sahibi olduğunuzu belirten özel bir etiket yerleştirebiliyor. Bu özelliği bir çok platformun da yakın zamanda görmeye başlayacağız.
Belki son günlerde çok popüler olan Cryptopunk NFT’leri, çıkan haberlerden de takip etmişinizdir. CryptoPunks gibi NFT’ler milyonlarca dolardan alıcı buldular.
Peki nedir bu işin sırrı? Siz de burdan zengin olabilir misiniz? Neden insanlar dijital bir resime bu kadar para harcıyorlar?
Bu sorunun cevabı aslında NFT’lerin münhasırlık ve mülkiyet özelliklerinde yatar. Peki ne demektir bu? O zaman size şu soruyu sorarak başlayalım:
Sevdiğiniz bir Van Gogh tablosunun orijinaline mi yoksa kırtasiyelerde satılan kuşe kağıda basılmış bir kopyasına mı sahip olmayı tercih edersiniz?
Bunlardan birincisinin değeri tabii ki milyonlarca dolar ederken, ikincisinin fiyatı ise belki 100 TL’yi geçmez değil mi? Peki niye?
Çünkü orijinali eşsizdir, sanatçının bizzat kendisi tarafından yaratıldığını biliriz, bunu uzmanları tasdiklemiştir ve bunun için zaten bir benzeri olamaz. Yani aynısından bir tane daha bulmanıza imkan yoktur çünkü bulacağınız ikinci tablo, orijinalin kopyası olacaktır.
NFT’ler bize dijital eserlerin orijinallerine sahip olma imkanı tanır.
Peki NFT’lerin takas edilebilir markalarla (Fungible Token) farkı nedir?
Yazının başında Fungible Token yani takas edilebilir markalardan bahsetmiştik. Bunlar da şöyledir örnek olarak ben sizden 100 TL alsam ve kendi cebimdeki 100 TLyi de size versem. Bu kabul edilebilir bir durumdur. Neden çünkü değerleri her bir 100 TL nin değeri bir biriyle aynıdır, birbirinin yerine geçer. İşte bu tür değiş tokuşu yapılabilen ve yapıldığında da değerinde bir değişiklik olmayan markalara takas edilebilir marka (fungible token) diyoruz. Çay ocağında kırmızı markalarla çay alınıyorsa mesela , arkadaşınızdan bir marka alıp daha sonra elde ettiğiniz kırmızı markadan ona bir tane verebilirsiniz. İlla aynı markayı ona geri iade etmenize gerek yoktur. Yani takas edilebilir bir markalara ingilizcede Fungible Token deniyor.
Takas edilemeyen markalar (NFT) ise neydi, eşsizdi yani aynısından bir tane daha yoktu. Örnek olarak çay markasının üstünde eğer sizin isminiz yazılıyorsa veya babanızdan kalma özel bir markaysa o zaman onun bir eşi daha yoktur , diğerlerinden farklıdır ve bu durumda takas edilemez marka diyebiliriz.
ÖZETLE NFT’LER…
Kriptografik olarak eşsizdir aynısından başka bir tane daha yoktur,
Takas edilemeyen markalar(NFT) block zincir ağlarında yaratılır,
İsmine de takas edilemez marka ya da NFT (Non-fungible token) denir,
Akıllı kontratların içerisinde yaşarlar. (Ethereum, Solana, Wax, Binance gibi Akıllı Zincir akıllı kontratlarının içerisinde yer alırlar.),
NFT ‘ler bir dijital nesne serisidir. Bu serideki dijital nesnelerin (ya da öğe) toplam adedi değişebilir. Bazı NFT’lerde bu 10 bindir bazılarında 5 bin adet. Bu serideki her bir dijital öğenin bir TokenID (Marka No)’su vardır. Yani her bir takas edilemez markanın üzerinde sadece kendine ait özgün (unique) bir numarası vardır.
NFT’LER NEDEN DEĞERLİDİR?
Bunu sağlayan 5 temel özelliği vardır.
1- Tasdik:
Bunu en iyi biz Türkiye’de yaşayanlar biliriz doğrusu. Herhalde aramızda noter nedir ya ne işine yaradığını bilmeyen yoktur. Noterler, tüzel ve gerçek kişiler arasında yapılan işlemleri hukuki dayanağa bağlar. Aslında çok basitçe düşündüğümüzde bir tasdik mekanizmasıdır. İşte bu tasdik işlemini yapmak blokzincir ağlarında noterlere gitmekten çok daha kolaydır. Beş saniyede yaratılabilir. Ayrıca yaratılan NFT’lerin sahibinin kim olduğuna blokzincir ağlarından bakılabilir çünkü bu bilgiler herkese açıktır. Blokzincir ağlarını şimdilik sanal bir makine olarak düşünebilirsiniz. Sahibinin kimsenin olmadığı ele geçirilmesi mümkün olmayan bir sanal makina olarak düşünelim. Dolayısıyla NFT’leri bu sanal makinalara kaydını dijital ortamda yazarız ve buradan da NFT nin sahibinin kim olduğuna çok kolaylıkla arayarak bakabiliriz.
2- Nadirlik:
Elmas azdır ve değerlidir. Su çok bulunduğu için hayati olmasına rağmen elmasa nazaran fiyatı çok çok düşüktür. Bunun nedeni nadirliktir. Nadirlik ekonomide bir malın fiyatını belirler. Dolayısıyla NFT’lerin bazılarının da çok değerli olmasının nedeni nadir olmalarıdır. Hatta bir NFT ailesinin içerisindeki dijital nesnelerin ne kadar nadir olduğuna bakmak için nadirlik botları oluşturulmuştur. Nadirlik botlarından alınan puan nede kadar fazla ise o NFT o kadar değerlidir.
3- Fayda:
Gerçek hayatta bir şirketin hisselerini satın aldığınızda o şirketin hissedarı olursunuz. Hatta oy verme hakkınız bile olur. Metaverse dünyalarında da komüniteyi, oyunu temsil eden markalar vardır ki bunlara genelde DAO denir ve bu tür markaları(token) satın alarak komünitelerin içerisinde yönetime katılıp oy hakkına sahip olabilirsiniz. Bazı oyunlarda hatta oyunla ilgili değişiklikler önerebilirsiniz gibi gibi.
4- Münhasırlık:
Buna gerçek hayattan bir örnek vermek gerekirse yat kulüpleri diyebiliriz. Bir yatın değeri 500 milyon dolara yakındır ve bu tür yatları sahip olanların münhasır olarak ait oldukları kulüpler marinalar vardır. Bu marinalarda sadece onların erişebildiği diğer insanların kabul edilmediği restoranlar, eğlence mekanları vs vardır. Sadece yat sahipleri bu olanaklardan faydalanabilir. Aslında gerçek hayatta olduğu gibi metaverse’te de bu tür kulüpler mevcuttur bunlar da NFT sahipliğiyle üye olunur. Mesela Bored Ape NFT ‘si sahip olanlar bir kulüp oluşturmuştur. Hatta 2021 senesinde New York’ta yapılan bir yat partisine sadece Bored Ape NFT sahipleri ve onların bir arkadaşları için özel davetiye yollanmıştır.
5- Sosyal Statü:
İnsanlar doğası gereği, gerçek hayatta sahip oldukları şeyleri göstermek isterler. Mesela güzel bir ayakkabı aldığınızda ya da kıyafet aldığınızda bunu göstermek isteriz. Ya da bir altın veya pırlanta kolyemizi göstermek isteriz. İşte metaverse dünyasında da sahip olduğumuz dijital varlıkları da -NFT bizim olduğunu gösterebildiği için- yine aynı şekilde gösteririz. Mesela cryptopunk profil resimleri internette sıklıkla karşımıza çıkar. Bu NFT’lere binlerce dolar ödemiş olanlar bunu profil fotoğrafı olarak göstermek isterler.
EN PAHALI NFT’LER
NFT pazarında Cryptopunks, Bored Ape Yacht Club ve Cool Cats gibi sanat koleksiyonları yer alıyor.
Bu koleksiyonların her biri 10.000 adet dijital sanat eseri ile sınırlı. Her gün binlerce NFT sanat eseri satılıyor. Christie's veya Sotheby's tarafından bir müzayedede bulunan geleneksel sanat eserleri gibi, eser ne kadar nadir olursa, alabileceği fiyat o kadar yüksek oluyor.
Bir Cryptopunks 472 milyon Euro'nun üzerinde satılarak rekor kırdı. Bu sanat eseri, gelecekte NFT satışlarının potansiyelini gösteriyor.
NELERDEN NFT OLABİLİR?
Koleksiyon eşyaları
Sanal arsalar
Video oyunu eşyaları
Sanat eserleri
Medya ve Müzik
Meme’ler
Oyun Eşyaları
Spor anları
Gerçek dünya varlıkları
Domain isimleri…
NFT YARATMAK YA DA SATIN ALMAK İÇİN PLATFORMLAR
NFT’leri yaratmadan önce bir cüzdan oluşturmalısınız Güvenli bir deneyim yaşamanız için Google Chrome’a Metamask (metamask.io) eklentisini kullanarak cüzdanınızı oluşturmanızı tavsiye ederiz. Ondan sonra da aşağıdaki platformlar üzerinden NFT oluşturup, satabilirsiniz.
Platformlar: Superrare, Foundation, VIV3, Opensea, Axie Marketplace, Rarible, Bakery Swap, Nifty Gateaway, NFT Showroom,
Yukardaki fotoğrafta Decentreland’de satılan bir arsa görüyorsunuz. Bu tür sanal arsalar opensea.io platformu üzerinden de NFT olarak satılmaktadır.
Metaverse’de bu tür arsalara çünkü alana ihtiyacınız vardır. Decentreland.org platformunda yer alan bu arsa 300.000 MANA civarında bir fiyattan satılıyor. Bunun değeri yaklaşık 1 MANA= 3 USD olarak hesaplama yaptığımızda 900 bin dolar civarındadır. Bu arsayı aldıktan sonra sanat galerilerinizi bu arsada kuracağınız bir galeride mesela sergileyebilirsiniz. Hatta sanat eserlerini de NFT olarak satabilirsiniz. Sanat eserleri de NFT olarak çok talep görmektedir.
Kısacası eski dünyada biz oyun oynarken bu oyunların sahibi oyun geliştiricileriydi. İstedikleri gibi kurallar yaratabiliyorlardı. Avatarlarınızın, oyun içerisinde savaşarak kazandığınız belki kılıcın, giysinin veya diğer dijital varlıkların sahibi de oyun geliştiricilerdi. Sizi istedikleri zaman oyundan atabilir veya eşyalarınıza el koyabilirlerdi. Ama artık yeni dünyadaki oyunlarda bu geçerli olmayacak. Çünkü NFT ler sayesinde yarattığınız avatarlar, sahibi olduğunuz arsalar, dijital eşyalar bunların hepsinin sahibinin siz olacağınız için ve blokzincir ağlarına da kayıtlı olacağı için bu mülklerin hiçbirinde oyun geliştiricileri hak iddia edemezler.
Trending NFT’ler de bu ekosistemin önemli bir parçasıdır. Sandbox, Decentreland, Treeverse, CryptoVoxel, Meta Key, Somniun Space gibi bir çok platformda yer alan NFT’lerin ticareti yapılmaktadır. En fazla alıp satınan NFT’ler tıpkı borsa gibi listelenmektedir.
ERC721 NFT KOD ÖRNEĞİ
NFT kodunu incelediğinizde function yanında yazan fonksiyon isimlerin incelediğinizde OWNEROF isimli bir fonksiyon vardır. Bu fonksiyon sayesinde NFT’nin sahibinin kimin olduğu sorgulanabilir.
Metaverse’in yıkıma uğratacağı sektörler hangileri?
Online’dan offline’a metaverse
Interoperability’nin önemi
Blockchain Protokolleri
Web 3.0
Metaverse Token’ları
NFT’ler Özel (Deep Dive)
Pazarlamada dünyadan en başarılı örnekler
Metaverse’de yatırım yapmak
Portföy oluşturma
Metaverse Index’i
Metaverse Oyunları
Metaverse ve DEFi
Metaverse ve GameFi