Metaverse Piramidi Nedir?
Masterclass II. Bölüm: Açık ve Kapalı Metaverse'leri nasıl birbirinden ayırt edebiliriz?
METAVERSE PİRAMİDİ
Metaverse piramidi bize aslında metaverse’in nasıl çalıştığını açıklayan bir grafiktir diyebiliriz. Metaverse’in gerçekleşmesi için değişik katmanların birlikte çalışması gerekir. Ana olarak birbiriyle etkileşimli olarak çalışan 4 katmandan oluşur. Katmanlarda aşağıdan yukarıya doğru çıktıkça yatırım riskiniz de artmaktadır.
Bu katmanların ilki, piramidin en altında yer alan altyapı katmanıdır. Bunu bilgisayarımızın işletim sistemi olarak düşünebiliriz.
Alt Yapı Katmanı:
Altyapı katmanında web3 teknolojileri ile çalışır. web2 ile de çalışanları vardır ama onlar kapalı metaverse olarak isimlendirilir. Şu anda web3’ün ne olduğunu bilmiyorsanız ya da nasıl çalıştığını anlamıyorsanız meraklanmayın, ilerleyen yazılarımızda bahseceğiz. Ama web3 kısaca ne işe yarar? Web3, internet üzerinden sadece okumak ya da internete bir şeyler yazmak değil, aynı zamanda ürettiğimiz dijital nesnelere, dijital varlıklara sahip olabilme özelliğini de bize sağlar ki eğer iyice düşünürsek, bu özelliğin bir devrim niteliğinde bir özellik olduğunu söyleyebiliriz. Peki niye? Web2 altyapısında çalışan bir dijital oyun platformunun sahibi, o oyunu geliştirenlerdir. Mesela bir Star Wars oyununda kazandığınız dijital varlıkları (ışın kılıcı ya da uzay mekiğini) eğer isterse oyun şirketi sizin elinizden alabilir. Çünkü oyunun sahibi programı geliştirenlerdir ve yönetimi merkezidir (centralized). Ancak web3 ile beraber mesela Star Atlas oyununa baktığımızda orada yarattığınız bir uzay mekiğinin sahibi sizsinizdir. Bunu bu platformun sahibi olanlar değiştiremezler çünkü bu sahiplik herkese açık olarak gayrı-merkezi (decentralized) bir yapıda saklanır. Web3 bu özellikleriyle aslında metaverse kavramının da ortaya çıkabilmesinde çok büyük bir rol oynamıştır diyebiliriz. İnterneti merkezi (centralized) olmaktan çıkarıp, gayrı-merkezi (decentralized) bir yapıya doğru götüren devrim niteliğinde bir gelişmedir demek yanlış olmaz. Böylelikle kontrol bir şirketin ya da bir geliştiriciden çıkar ve o platformu oluşturan ve o platformda içerik üreten bütün kullanıcıların da ortak olabildiği bir yapıya dönüşür.
Token Katmanı:
Bunun hemen üstünde ise token katmanı dediğimiz katmanı bulunur. Birçok metaverse platformlarının kendine has token’ları vardır. Örnek olarak Axie Infinity platformunda AXS, Sandbox platformunda SAND ya da Decentreland platformunda MANA token’ları kullanılır. Token kelimesinin aslında Türkçe’deki en iyi karşılığı ‘marka’dır demek yanlış olmaz. Bu marka dediğimiz bildiğimiz pazarlama terimi olarak marka değil de, bir dönem çay ocaklarında dağıtılan, belki halen bile geçerlidir; önden peşin para vererek satın aldığınız, plastik jetonlardır. Bu bağlamda düşünürsek Token kavramı aslında bir Türkiye icadıdır demek yanlış olmaz. Bu plastik markalarla, çay ocağıda, örnek olarak bir marka karşılığında bir çay alabilirsiniz. Ya da markayı çay ocağında başka şeylere ödeme için de kullanabilirsiniz. Aslında çay ocağını bir metaverse alanı olarak düşünürsek, oranın da token’ı çay markası’dır diyebiliriz.
Konu ile ilgili yorumlar: https://eksisozluk.com/cay-markasi--2023656
Günümüzün token’ların markadan farkı ise programlanabilir özellikte olmalarıdır. Ayrıca bu token’ların gerçek hayatta da dönüştürüp kullanabilirsiniz. Mesela bu token’lar metaverse platformları ya da oyunlar içerisinde aynı çay markasında olduğu gibi para birimi (crypto currency) olarak kullanılır.
Bu para birimi ile de oyunun içerisindeki avatarımıza kıyafet, ayakkabı ya da oyunla alakalı diğer dijital varlıkları satın alıp takas edebiliriz. Daha sonra elimizde kalan parayı da istersek borsalar aracılığıyla kabul görmüş (USD, TL gibi) para birimlerine dönüştürebiliriz.
Arsa Katmanı:
Arsa katmanı ile birçok platform üzerinden arsa alışverişi de yapılabilir. Bu arsalar blockchain teknolojileri üzerinde kaydı tutulan dijital varlıklardır. Token’laştırılmış olarak da alışveriş işlemi gerçekleştirilebilir. Örnek olarak Decentreland’in para birimi MANA kullanarak, bu platformun haritasında yer alan bir arsayı satın alabilirsiniz. Bunun için platformun pazaryerine gidip LAND sekmesinden arazilere bakabilirsiniz. Aşağıda linki incelemeniz için bırakıyoruz.
Decentreland arsa pazar yeri: https://market.decentraland.org/
NFT Katmanı:
Değişik NFT ler değişik dijital varlıkları temsil eder. NFT’ler bir dijital varlığın bize kime ait olduğunu gösteren akıllı dijital kontratlardır. Bir NFT dijital nesne ailesini temsil ederken kontrat içerisinde yer alan her bir token ID’ler herhangi spesifik bir dijital nesneyi temsil eder. Bu dijital nesneler bir kişiden diğerine transfer edilebilir, ve kime ait olduğu yine kamuya açık olarak sorgulanabilir. NFT’ler sayesinde aslında ilk kez bir dijital nesnenin de orijinalinin kime ait olduğu bilgisi adeta bir noter gibi kayıt altına alınabilmektedir. Bu ileride şüphesiz çok farklı yenilikleri beraberinde getirecektir. Tapu işlemlerinde bile artık resmi kurumlardan (noter gibi) onaya gerek duyulmayacak bir döneme giriyoruz diyebiliriz. Müzikten, spora, dijital eşyalardan, tapulara kadar bir çok şey NFT olabilir. İleride değineceğiz.
Yatırım Riskleri:
Eğer Metaverse’e yatırım yapacaksanız yatırım riski açısından değerlendirildiğinde altyapı katmanı en az riskli katmandır. Bu katmanı kullanarak geliştirilen binlerce projeler vardır. Mesela Ethereum ağı, bir web3 teknolojisidir ve bu ağı aslında çok büyük bir sanal makine olarak da düşünebilirsiniz. Bu sanal makine içinde çalışan binlerce oyun, proje, token geliştirilmiştir. Dolayısıyla Ethereum’a yapılan yatırımlar daha az risklidir diyebiliriz. Piramitte bir üst katmana çıktıkça yatırım riskiniz artar.
Mesela NFT ve Arsa katmanı yüksek risklidir. Bunların fiyatlarında ani değişiklikler olabilir ve fiyatlarının ileride ne olacağı konusunda tahminlerimizde büyük yanılmalar yaşayabiliriz.
AÇIK VE KAPALI METAVERSE
Metaverse alanları (metaversal spaces) aslında açık ve kapalı olarak da ayırabiliriz. Aşağıdaki grafiğe baktığımızda, dikey çizgiden sağa doğru geldiğimizde web3 tabanlı metaverse uygulamalarını (Decentreland, Sandbox gibi) görürüz. Sola doğru gittiğimizde ise kapalı diye tabir ettiğimiz web2 tabanlı çalışan oyunlar (Fortnite, Second Life gibi) vardır. Kapalı alanlarda blockchain interoperability yoktur. Yani kısacası bir platformdan diğerine dijital varlıklarınızı geçirebilmenize olanak tanımaz.
Yatay çizgiden yukarı doğru çıktığımızda ise yüksek çözünürlüklü platformlar aşağı doğru indiğimizde de düşük çözünürlüklü platformlar vardır. Fortnite ‘daki grafiklerin kalitesi çok iyiyken, MineCraft oyununda ise pikselize olmuş basit çizgi filmi andıran görüntüler vardır.
Metaverse içerisinde dijital varlıkların sahibi biz olmak istersek o zaman daha açık olan platformları kullanamlıyız. Buralarda gerçek hayattaki gibi varlıklar, dijital mülkler edinebiliriz. Yani yukarda bahsettiğimiz piramidi referans almalıyız. Kapalı olan metaverse alanları ise merkezi alanlardır, web2 üzerinde çalışırlar ve bu platformlarda kazandığınız varlıkların sahipliği sizde değildir. Grafikte dikey eksenden sağa doğru gittikçe platformlar açık ve gayrı-merkezi olurken (Decentreland), eksenden sola doğru gittiğimizde kapalı ve merkezi platformları görmekteyiz (Fortnite).
Masterclass diğer bölümlerin konuları:
Metaverse’in yıkıma uğratacağı sektörler hangileri?
Online’dan offline’a metaverse
Interoperability’nin önemi
Blockchain Protokolleri
Web 3.0
Metaverse Token’ları
NFT’ler
Pazarlamada dünyadan en başarılı örnekler
Metaverse’de yatırım yapmak
Portföy oluşturma
Metaverse Index’i
Metaverse Oyunları
Metaverse ve DEFi
Metaverse ve GameFi